Các sàn giao dịch nổi tiếng như MEXC, Binance, Coinbase và các sàn giao dịch khác thuộc danh mục sàn giao dịch tập trung (CEX). Ngược lại với các sàn tập trung là sàn phi tập trung, còn được gọi là DEX.
1.1 Kiểm soát tài sản: Trên CEX, tài sản của người dùng được kiểm soát bởi sàn giao dịch và người dùng gửi tài sản vào ví của sàn giao dịch. Người dùng ủy thác tài sản cho sàn giao dịch quản lý và bảo vệ. Ngược lại, trên DEX, người dùng tự kiểm soát tài sản của mình. DEX chỉ cung cấp dịch vụ trao đổi token và kiếm phí giao dịch mà không cung cấp dịch vụ lưu ký tài sản.
1.2 Hiệu quả giao dịch: Các giao dịch CEX diễn ra off-chain, với tốc độ thực hiện cực nhanh và không hao tốn chi phí miễn là đủ thanh khoản. Dữ liệu DEX được ghi lại trên mạng blockchain, với mỗi giao dịch và thay đổi trạng thái được ghi lại, dẫn đến tốc độ tương đối chậm hơn và chi phí cao hơn.
1.3 Bảo mật: Do quản lý tập trung một khối lượng lớn tài sản người dùng nên CEX dễ bị tấn công, như đã thấy trong "sự cố Mt. Gox". Các DEX chỉ chịu trách nhiệm khớp lệnh giao dịch, với người dùng duy trì quyền kiểm soát đối với tài sản của họ.
1.4 Giao dịch Token: CEX thường chọn các token chính thống và những token có mức độ phổ biến nhất định để niêm yết trên sàn giao dịch. Tuy nhiên, DEX không bị hạn chế bởi quá trình lựa chọn này. Bất kỳ ai cũng có thể cung cấp tính thanh khoản cho token, dẫn đến tính khả dụng của hầu hết các token trên DEX.
Thực thi on-chain: Tất cả các giao dịch được thực thi thông qua hợp đồng thông minh và chỉ được coi là hoàn thành sau khi đã xác nhận blockchain. Các sàn giao dịch truyền thống ghi lại dữ liệu trong cơ sở dữ liệu tập trung, có thể được khôi phục bất cứ lúc nào.
Không cần xác minh danh tính: Người dùng có thể đăng nhập trực tiếp vào các nền tảng DEX khác nhau để giao dịch miễn có tài khoản ví phi tập trung mà không cần đăng ký phức tạp và thực hiện xác minh KYC.
Không yêu cầu ký trữ tài sản: Trong các sàn giao dịch phi tập trung, tài sản mã hóa được lưu ký trực tiếp trong ví của người dùng, cho phép người dùng kiểm soát tuyệt đối tài sản. Điều này làm giảm đáng kể nguy cơ sàn giao dịch ngừng hoạt động đột ngột hoặc có các hành vi ác ý.
Vào năm 2014, Counterparty, một nền tảng huy động vốn từ cộng đồng bằng token dựa trên Bitcoin blockchain đã được thành lập, cho phép tất cả các token của các bên được giao dịch trên DEX dựa trên Bitcoin.
Vào năm 2017, IDEX đã xuất hiện trên mạng Ethereum, mô phỏng Counterparty. Tổng khối lượng giao dịch trong năm dưới 5 triệu USD.
Vào năm 2018, Bancor đã giới thiệu và xây dựng khái niệm Automated Market Maker (AMM). Tuy nhiên, khối lượng giao dịch thấp hơn của nền tảng đã ảnh hưởng đến lợi nhuận của các nhà cung cấp thanh khoản, dẫn đến sức hút giảm đi.
Vào tháng 11 năm 2018, Uniswap đã được ra mắt, cung cấp thiết kế thân thiện hơn với người dùng và hỗ trợ niêm yết tài sản tiền mã hóa không cần cấp phép.
Cũng trong năm 2018, khối lượng giao dịch DEX lần đầu tiên bùng nổ, đạt 2.8 tỷ USD.
Vào năm 2020, Mùa hè DeFi khó quên đã được ghi vào lịch sử.
Trong năm đó, Curve đã được ra mắt và tập trung vào giao dịch stablecoin. AAVE đã trải qua quá trình tái thiết kế và khởi chạy lại từ ETHLend. Uniswap V2, Bancor V2 và AAVE V2 lần lượt được ra mắt. Balancer, Compound và Sushiswap đã bắt đầu khai thác thanh khoản và airdrop token Uniswap bắt đầu cạnh tranh để giành được thanh khoản.
Vào cuối năm 2020, khối lượng giao dịch của thị trường DeFi đã vượt quá 29 tỷ USD.
Tính đến thời điểm hiện tại, có hai loại DEX chính, một loại dựa trên sổ lệnh và loại còn lại dựa trên nhóm thanh khoản.
Sổ lệnh là danh sách các lệnh mua và bán của một tài sản cụ thể ở các mức giá khác nhau, hoạt động tương tự như CEX, dYdX và Loopring là đại diện của loại này. Khác với CEX, tài sản của CEX được lưu trữ trong ví của sàn giao dịch, trong khi tài sản của DEX được lưu trữ trong ví của người dùng.
Sổ lệnh DEX có thể tồn tại on-chain hoặc off-chain. Do phí gas cao trên Ethereum, sổ lệnh on-chain trên các DEX dựa trên Ethereum đã không còn phù hợp do khối lượng trên blockchain quá lớn, vì tất cả các lệnh đều được ghi lại on-chain. Khám phá các giải pháp thay thế như giải pháp Layer 2 hoặc blockchain có TPS cao, như Solana, có thể đưa ra các lựa chọn khả thi.
Các lệnh giao dịch DEX dựa trên sổ lệnh off-chain được đặt off-chain và các giao dịch được thực hiện on-chain. Cách tiếp cận này được coi là bán tập trung.
Automated Market Makers (AMM) là một trong những phát minh sáng tạo nhất trong lịch sử DeFi gần đây và hầu hết các DEX dựa trên nhóm thanh khoản đều sử dụng AMM. AMM nâng cao đáng kể hiệu quả sử dụng vốn.
Các nhóm thanh khoản về cơ bản là các nhóm dự trữ chứa hai hoặc nhiều token tồn tại trong các hợp đồng thông minh của DEX và có thể được người dùng giao dịch bất cứ lúc nào. Bạn có thể coi nhóm thanh khoản là một nhóm các token mà bạn có thể giao dịch. Nếu bạn muốn trao đổi ETH lấy USDT, bạn có thể giao dịch trên nhóm thanh khoản ETH/USDT bằng cách thêm ETH và rút một lượng USDT xác định theo thuật toán từ nhóm thanh khoản.
Sự phát triển bùng nổ của DeFi đã làm nổi bật tiềm năng của DEX trong cộng đồng tiền mã hóa. Sự ảnh hưởng lâu dài của sự cố Mt. Gox và sự sụp đổ nhanh chóng của đế chế tiền mã hóa khổng lồ FTX trong vòng chưa đầy 10 ngày đã làm dấy lên mối lo ngại về sự an toàn của tài sản người dùng trên các sàn giao dịch tập trung do rủi ro định kỳ liên quan đến CEX.
Mặc dù những thiếu sót của việc tập trung hóa đã vấp phải sự chỉ trích từ lâu, nhưng các sàn DEX hiện đang phải đối mặt với các vấn đề về hiệu quả giao dịch thấp và phí cao. Do đó, tính đến thời điểm hiện tại, CEX và DEX cùng tồn tại song song, nhưng CEX vẫn thống trị xu hướng là chủ yếu. Tuy nhiên, khi thị trường tiền mã hoá tiếp tục mở rộng và phát triển, đồng thời khi các giải pháp cho những thách thức mà DEX gặp phải trên blockchain xuất hiện, thì một tương lai nơi DEX có khả năng thay thế hoặc chiếm thị phần đáng kể từ CEX là điều có thể dự đoán trước.